Dolunayın insan psikolojisini etkilediği, hataları artırdığı, uyku tertibini bozduğu hatta bayanların adet döngüsünü etkilediği üzere pek çok söylenti var. Ayrıyeten astrologlar da bu mevzuyu hayli seviyor ve her dolunay periyodunda sizi nasıl etkileyeceğine yönelik satırlarca açıklama yapıyor.
Binlerce yıllık insanlık tarihi kadar eski dolunay efsaneleri ve bu efsanelerin kimi ‘verilerle’ desteklenmesi alışılmış ki sadece bir dolunay gününde kendini berbat hisseden birinin ya da ünlü bir astroloğun dikkatini çekmemiş. Bu husus hakkında yapılmış pek çok bilimsel araştırma var. Pekala bu araştırmalar ne söylüyor? Dolunay, denizlerde ve göllerde yarattığı gelgit tesiri üzere, insanları da etkiliyor olabilir mi?
Ay’ın evreleri bazı canlıları gerçekten etkiliyor
Evet bu bilgi doğru. Ay ışığı bazı canlıların özellikle de üreme döngülerini etkiliyor. Örneğin bazı balıklar yumurtlama döngülerini Ay ışığına senkronize ederek ürerler. Bunun nedeni ise Ay ışığını güvenilir ve değişmez bir tür ‘saat’ gibi konumlandırmaları. Yani neyin zamanının gelip gelmediğini anlamak için Ay’ın evrelerini kullanıyorlar.
Hatta kimi hayvanların insan eseri ışık kaynakları sebebiyle olması gerekenden aydınlık olan bölgelerde yumurtlama ve üreme döngülerinde değişiklikler olduğu biliniyor.
İnsanların doğurganlığı ile dolunay ortasında bir ilişki olduğuna da uzunca yıllar inanılmış. Pek çok kültürde ve inançta dolunay doğurganlık ile ilişkilendirilmiş. Lakin bu mevzuda yapılan bilimsel çalışmalar, durumlar ortasında bir irtibat bulamamış. Yani hayır, dolunay insan doğurganlığını ya da adet döngüsünü etkilemiyor.
Dolunayın psikolojimizi etkilediği, kabahatleri artırdığı üzere söylentiler yanlışsız mu?
Buna da yanıtımız hayır. Bilim insanları bilhassa dolunayın beşerler üzerindeki her tipten tesirine dair tezleri çeşitli araştırmalara bahis etmiş. Fakat elde edilen sonuçlar ya böyle bir tesirin olmadığını ortaya koymuş ya da tutarsız kimi datalar sebebiyle ‘belirsiz’ bir sonuç vermiş.
Tutarsız bilgileri de biraz açıklamak gerekirse; örneğin bir araştırmada dolunay gecelerinde artan trafik kazalarına ait birtakım sonuçlar ortaya çıkmış. Ama araştırma incelendiğinde, sonucun trafik kazalarının aslında istatistiksel olarak fazla olduğu hafta sonlarına denk gelen dolunaylara odaklandığı fark edilmiş. Yani hafta içine denk gelen dolunaylarda da kazaların arttığına dair bir ispat bulunmuyor. Haliyle sıkıntı tekrar dolunayda değil.
Yapılan araştırmalar sonucunda yayınlanan 100’den fazla raporu inceleyen bir ekip, dolunay ile insan davranışı arasındaki bağlantıyı ortaya koyacak hiçbir kesin veriye rastlamamış.
Uyku düzenine ve psiokolojiye etkisi konusundaki tek ‘pozitif’ açıklama ise sokak aydınlatmalarının olmadığı, dolunayın büyük bir ışık kaynağı olduğu periyotlara gidiyor. Bu açıklamaya nazaran çağdaş toplumdan çok çok evvelce, dolunay insanların uykularına olağanda olmayan devasa bir ışık kaynağı olarak tesir etmiş olabilir.
Her gece zifiri karanlıkta uyuyan beşerler, bir ihtimal aydınlık gecelerde uykusuzluk çekmiş olabilir. Bu da bipolar bozukluk üzere uyku tertibinin bozulmasının davranışları etkilediği ruhsal kimi rahatsızlıkları tetiklemiş olabilir. Ama bu açıklamanın da doğrulu %100 değil ve olsa bile sıkıntı ‘gözüme ışık vuruyor, uyuyamıyorum’dan fazlası değil…
Dolunayda oluşan gelgitler sayesinde su üzerinde bir çekim tesiri olduğunu biliyoruz; ya %60’ı sudan oluşan vücudumuz da bu durumdan etkileniyorsa?
Dolunayın insan davranışlarını etkilediğinden kesinlikle emin olan insanların bir diğer savunması da dolunayın denizler ve göller üzerinde yarattığı gelgit etkisi. Bu iddiaya göre dolunay tıpkı deniz ve göllerde olduğu gibi, %60’ı sudan oluşan bedenimizde da misal bir tesir yaratıyor olabilir. Ama bilime nazaran bu türlü bir durum kelam konusu değil. Pekala neden?
Öncelikle Ay’ın bir diğer evresi olan yeni ay evresinde de deniz ve göllerde gelgitler en az dolunay kadar etkili bir şekilde yaşanıyor. Ancak yeni ayda kendini daha mutsuz hissettiğini söyleyen birine rastlama olasılığınız epey düşük. Ya da kazaların ve suç oranlarının arttığına, doğurganlığın yükseldiğine yönelik veriler sunmaya çalışanlara da… Eğer Ay’ın çekim gücü üzerimizde bu kadar etkiliyse, sanırım misal senaryoları yeni ay için de duymalıydık.
Ayrıca Ay’ın çekim kuvveti yalnızca göl ve deniz gibi açık su kaynaklarına etki ediyor. Vücudumuzda bulunan su ise bir deniz ve göl gibi tanımlayabileceğiniz bir su birikintisi olmaktan çok uzakta.
Bir diğer nokta ise Ay’ın çekim kuvvetinin insan beynine ve bedenine tesir edebilecek kadar güçlü olmaması. Değerli gökbilimcilerden George Ogden Abell bu durumu ‘Kolumuza konan bir sivrisinek, bize Ay’ın uygulayabileceğinden daha fazla yerçekimi kuvveti uygular‘ sözleriyle açıklıyor…
Peki neden milyonlarca insan dolunayın onları etkilediğine inanıyor?
Bu sorunun pek çok yanıtı olabilir. Örneğin binlerce yıldır aktarılan hikayelerin bunda büyük bir etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Aynı şekilde, dolunayla ilgili ‘uğursuzluk’ ya da tam tersine ‘bereket’ gibi mitlerin yıllardır medyanın desteğiyle büyümesi de mutlaka etkili olmuştur. Fakat daha net bir cevap da var; yanıltıcı korelasyon.
Yanıltıcı korelasyon, yalnızca dolunayın bizi etkilediğine değil; burçlar gibi diğer ‘astrolojik’ hikayelere de inanmamıza neden olan durumlardan biri. Tanımı ise şöyle; aralarında nedensel bir ilişki bulunmayan ya da üçüncü bir etkenden etkilenmeleri nedeniyle aralarında yapay bir ilişki gözlemlenen değişkenlerin birbirlerine ‘neden-sonuç’ münasebeti ile bağlanarak gerçek kabul edilmesi.
Dolunay üzerinden açıklayacak olursak; dolunaylı bir gecede bir olay olduğunda bunu hatırlama ve dolunay ile ilişkilendirerek hafızamıza atma eğilimi gösteririz. Fakat bir öbür dolunaylı gecede hiçbir şey yaşanmadığında, bu bilgi de beynimizde yer etmez. Aklımızda kalan ise dolunaylı bir gecede berbat bir şey olduğudur.
Sonuç olarak, şimdiye kadar yürütülen bilimsel araştırmalar, dolunayın insan bedenini etkilediğine dair rastgele bir kesin ispat sunamadı. Şimdiye kadar duyduklarınız, yüklediğiniz mana, tahminen eski öykülerden kalan dolunay ritüelleri sizi dolunayın farklı tesirleri olduğuna inandırmış olabilir. Yeniden de dolunayın olmadığı rastgele bir akşamda makus hissettiğinizde ya da dolunay olmayan bir gecede huzursuzluktan uykusuz kaldığınızda, kendinize tüm bunları tekrar hatırlatmalısınız.
Karanlık bir gökyüzünü aydınlatan dolunaya bakınca büyülenmemek elde değil. Ay’ın yalnızca bu etkileyici imajı bile bize farklı hisler hissettirebilir. Ancak bu, kim bilir kaç yaşında olan devasa bir ağacı ya da havada süzülen bir kuşu gördüğümüzde de hissedebileceğimiz bir şey. Bu yüzden, sizi nasıl etkileyeceğini anlamaya çalışıp kendinizi sınırlamak yerine, enfes dolunay manzarasının tadını çıkarın!
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5