Sarsıntılar Kahramanmaraş’ın yanı sıra Hatay, Gaziantep, Adana, Malatya, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Adıyaman’ı da etkiledi.
7.7 Mm büyüklüğündeki birinci zelzelenin üzerinden 24 saat geçmemişken 7.6 Mw büyüklüğünde yeni bir sarsıntıyla yıkım daha da arttı.
6 Şubat Kahramanmaraş Sarsıntıları ile birlikte en çok merak edilen merak edilen sorular:
1. Neden Geç Müdahale Edildi?
Cumhurbaşkanı Erdoğan Adıyaman’da yaptığı açıklamada “Müdahaleleri dilek ettiğimiz sürate ulaştıramadığımız bir gerçektir” dedi. Erdoğan, “Depremin yıkım tesiri 500 kilometrelik bir alana yayıldığı için işimiz maalesef çok güç oldu. Bölgenin yakın devirde rastlamadığımız şiddette bir kış yaşıyor olması da önümüze diğer bir mani olarak çıkmıştır” dedi.
Afad Lideri Yunus Sezer:
Deprem bölgesine müdahalede 2 kıymetli mani ile karşılaştık. Birincisi çok olumsuz kış kaideleri var. Kış koşulları hem kara da hem de hava ulaşımını engelledi. Helikopterler, uçaklar kalkamadı. Karadan ulaşımda ise sarsıntının tesiriyle birçok yolda ve köprülerde problemler yaşandı. Hava kaideleri çok makûs olmasına karşın pilotlarımız risk alıp, canlarını hiçe sayarak indirmeler yatı. Afet dar kapsamlı olunca bölgedeki vilayetleri koordine edip anında tüm kapasiteleriyle müdahale sağlanıyordu. Bir vilayette afet olunca etrafındaki vilayetlerde oraya gidecek grup belirlidir, afet yaşanan ile birinci gidecek 5 vilayet, daha sonra yardıma gidecek 5 vilayet daha var. Sarsıntı o kadar geniş alanı etkiledi ki, hem birinci yardıma gidecek 5 vilayetteki takım hem de sonrasındaki 5 vilayetteki grup depremzede oldu. Birinci zelzelenin şoku yaşanırken ikinci sarsıntının yaşanması da müdahaleyi geciktiren en kıymetli olayların başında geldi.
2. İHA-SİHA’lardan imaj alınamadı mı?
AFAD Lideri Yunus Sezer: Olumsuz hava kuralları nedeniyle muhakkak bir devir uçuş olmadı. İHA ve SİHA uçamadığı için manzara alma bahtımız olmadı. AFAD’ın, emniyetin, jandarmanın bulut altı görüntüleme sistemleri var. Onlarda da havanın açtığı aşikâr periyotlarda manzara alabildik ve yıkımları tespit ettik. Birinci iki gün ağır olumsuz bir hava koşulları vardı. Hava koşullarıyla uğraş ettik.
3. Milletlerarası yardım daveti ne vakit yapıldı?
AFAD Lideri Yunus Sezer: Zelzeleden 15 dakika sonra kriz masası oluşturduk, AFAD merkezinde toplandık. Olayın boyutlarını tespit etmeye çalıştık, kısa bir kıymetlendirme yapıldı. Sarsıntının boyutunu belirledik ve 1 saat üzere kısa bir müddette 4. düzey afet olarak ilan ettik, memleketler arası yardıma açık olduğumuzu belirttik. Burada 1. düzey ilin kendi imkânlarıyla, 2. düzey bölge kapasitesinin kullanılması, 3. düzey ulusal kapasitenin kullanılması, 4. düzey ise hem ulusal hem de milletlerarası yardımın gerekliliği vurgulanıyor. Zelzelenin boyutunu görünce acil olarak 4. düzey afet ilanı yaptık.
4. Yardımlarda Neden Kaos Oluşuyor?
Vatandaşlar inanılmaz bir biçimde seferberlik içerisinde. Herkes bir şeyler yapmaya çalışıyor. Lakin oluşan Trafik ve yoğunluk çalışmaları olumsuz etkiliyor. Kişisel bölgeye gönderilen yardımlar trafiği kasvete sokuyor. Bu nedenle kişisel olarak giden araçlara kısıtlama getirildi. Vilayetlerde uyumlu yapılmayan, kriz masalarının yönlendirmesiyle birlikte hareket edilmeyen yarımlar ne yazık ki bölgede muhtaçlık fazlası olarak öne çıkmaya ve israf edilmeye başlandı. AFAD ve bölgede kurumsal STK’ların yayımladıkları gereksinim listesine nazaran hareket edilmesi isteniyor. Bölgeye ferdî yardımların gönderilmemesi isteniyor.
Yardımlarda kaosun oluşmasının bir öbür sebebi de bölgeler ortası uyumun düzgün sağlanamaması ve muhataplık sorunu. Farklı kentlerde tırlarıyla yardıma gidenler bunları rast gele boşaltıp dönüyorlar.
Depremde yolların çökmesi, mevsimsel koşullar, koordinasyonsuzluk, müdahale edecek grupların bir kısmının enkazda kalması ve yardım yapan sivil toplum kurum ortalarındaki koordinasyonsuzluk en önemli sebepler olarak öne çıkıyor.
4. Gms Şirketleri Neden Hizmet Veremedi-iletişim Sağlanamadı?
GSM şirketleri tekrar sınıfta kaldı. Kahramanmaraş merkezli 10 ili etkileyen büyük zelzele felaketiyle birlikte taşınabilir operatörlerin hizmetlerinde büyük aksaklıklar yaşandı. Turkcell, Türk Telekom ve Vodafone’un 11 milyonu aşkın taşınabilir abonesinin olduğu sarsıntı bölgesinde bilhassa arama-kurtarma açısından en kritik saatlerde irtibat ve haberleşme imkanları kısıtlı kaldı. Yönetmelikte net olarak belirlendiği halde kâfi kapasitede taşınabilir ve yedek haberleşme sistemleri ‘ivedilikle’ kurulmadı.
Operatörlerin afet vaktinde öngörülebilir halde ulaşımda yaşanacak aksaklıklara karşı bölgesel acil durum planları olmadığı görüldü. 26 Eylül 2019’da İstanbul Silivri açıklarında yaşanan 5.8’lik sarsıntının akabinde Türkiye’de hizmet veren tüm GSM operatörlerinin ağları saatler boyunca devre dışı kalmıştı. Daha büyük bir afet riskine karşı 3 GSM operatörünün ortak ve fiyatsız sınır kurmasına karar verilmişti. Fakat 3-6 ayda kurulması planlanan çizgi 3 yıl geçmesine karşın ortada yok.
Turkcell’in ‘gururla’ tanıttığı havadan 4.5G suratında internet sağlayacak ‘Dronecell’i ise yalnızca zelzele bölgesinde değil artık firmanın sitesinde bile görülmüyor. Bunun yanında Elon Musk’ın Starlink uydularıyla internet sağlama teklifi Türksat’ın kâfi kapasiteye sahip olduğu gerekçesiyle reddedildi. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, Aralık 2021’de fırlatılan Türksat 5B uydusuyla 56 GBps suratında internet hizmeti sunulabileceğini bildirmişti. Lakin bu teknolojiden de zelzele bölgesindekiler yararlanamadı.
Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri yönetmeliğinde operatörlerin sorumluluğu “Cep telefonu ve sabit telefon operatörleri kendilerine ulaşan talepleri yerine getirmek ve afet bölgesinde kâfi kapasitede taşınabilir ve yedek haberleşme sistemlerinin acilen kurulmasını sağlamakla sorumludur” halinde net bir biçimde ortaya konuyor.
Ancak kritik saatlerde kâfi kapasitede taşınabilir ve yedek haberleşme sistemleri yönetmelikte belirtildiği üzere ‘ivedilikle’ kurulmadı. Öteki taraftan 26 Eylül 2019’da İstanbul Silivri’de gerçekleşen sarsıntı esnasında yaşanan bağlantı aksaklıkları sebebiyle ‘acil’ bir formda bir ortaya gelen operatörler çeşitli kararlar almıştı. Bunların başında ise 3 operatörün afet durumunda kullanılacak yüksek kapasiteli bir ortak çizgi kurması geliyordu. Bu sınır 3 ay içinde kurulacaktı. Kahramanmaraş sarsıntısında bu ortak çizgiden haber alınamadı.
5. Afad’ın 2020 Tarihli Kahramanmaraş Vilayet Afet Risk Azaltma Planı’nda Hangi İhtarlar Yapılmıştı?
AFAD’ın 2020 tarihli Kahramanmaraş Vilayet Afet Risk Azaltma Planı’nda 6 Şubat’ta gerçekleşen zelzelenin merkez üssü Pazarcık için “aktif zelzele bölgesi” deniliyor.
Rapordan dikkat cazip kısımlar şöyle sıralandı:
AFAD’ın raporunda “Kahramanmaraş’ta 7.5 büyüklüğünde bir sarsıntı senaryosu” kullanıldı.
Senaryo hazırlanırken kenti etkileyebilecek en büyük zelzele ve geçmişte yaşanmış en büyük zelzele, bölgedeki etkin fayın üretebileceği en büyük sarsıntı, fay uzunluğu büyüklük münasebeti üzere bilgiler kullanıldı.
Kahramanmaraş’ın etkin fay alanına yakın olduğunu, yer şartlarının sıvılaşmaya müsait olduğunu, yeraltı su düzeyinin çok yüksek olduğunu hatırlatan rapor, “Olası büyük bir sarsıntı gerçekleşmesi durumunda kentin büyük bir kısmının etkileneceği öngörülmektedir” değerlendirmesine yer verdi.
Gölbaşı-Türkoğlu segmenti, 500 yılı aşkın müddettir büyük bir zelzele üretmeyen sismik boşluk pozisyonunda bulunmaktadır. Gölbaşı-Türkoğlu, Doğu Anadolu Fay Sınırı’nın beş modülünden biri ve 7.7’lik birinci sarsıntının merkez üssü Pazarcık, bu kesim üzerinde yer alıyor.
İlk sarsıntının merkez üssü Pazarcık için ise “Kartalkaya Barajı’nın da yer aldığı bölgede muhtemel büyük bir sarsıntı gerçekleşmesi durumunda, bölgenin neredeyse tamamının sarsıntıdan etkileneceği öngörülmektedir” denildi. Pazarcık ilçesi için ayrıyeten “aktif sarsıntı bölgesi” vurgusu yapıldı.
Depremden ağır ziyan gören Türkoğlu için de ‘‘olası büyük bir sarsıntı gerçekleşmesi durumunda, bölgenin neredeyse tamamının etkileneceği öngörülmektedir. Tehlikeli unsur üreten dolum tesisi bölgede yer almaktadır” tabirleri yer aldı.
6. Hangi Ülkelerden Arama Kurtarma Ve Yardımlar Geldi?
Dünyadan birçok ülke, kurum ve kuruluşsa arama kurtarma çalışmalarına takviye olmak için Türkiye’ye yardım gönderdi. Arama kurtarma çalışmalarının yanı sıra, dünyanın her tarafında Türkiye için yardımlar gönderilmeye başlandı. Ülke yardımlarının yanı sıra birçok ülkede halk nezdinde yardım toplama çalışmaları yapıldı.
7. Enkaz Altında Ne Kadar Müddet Hayatta Kalınabilir?
Kurtarma takımları 7.7 Mw şiddetindeki birinci sarsıntının üzerinden 72 saatten fazla müddet geçmiş olmasına karşın hala enkaz altındaki birçok kişiyi sağ çıkarıyor. 6 Şubat Kahramanmaraş Sarsıntılarından 109.saate sağ çıkarılan insan oldu.
2011 Japonya zelzelesi ve tsunamisinden sonra, bir genç ve 80 yaşındaki büyükannesi, enkazda 9 gün mahsur kaldıktan sonra canlı bulunmuştu. Bundan bir yıl evvel de 16 yaşındaki Haitili bir kız çocuğu da 15 gün sonra göçükten kurtarılmıştı.
Kritik saatlerin arkasında kurtarılan şahıslar basında çoklukla “mucize” diye niteleniyor. Fakat uzmanlar az de olsa günler sonra bile hayatta kalabilen depremzedelerin olduğunu söylüyor.
Türkiye ve Suriye’yi etkileyen bu şiddetli zelzelelerde ise hava şartları, kurtarma gayretlerini olumsuz etkiledi. Sıcaklıklar donma noktasının hayli altına düştü.
ABD’deki Massachusetts Genel Hastanesi’nde acil durum ve afet tıbbı uzmanı Dr. Jarone Lee, “Genellikle, 5. ila 7. günden sonra hayatta kalanlar nadiren görülüyor” sözlerini kullandı.
7 günlük sonu geçtikten sonra hayatta kalan birçok insan öyküsü de var. Ne yazık ki, bunlar ekseriyetle az ve fevkalâde durumlar.
Northwestern Üniversitesi Feinberg tıp fakültesinde acil tıp uzmanı Dr. George Chiampas, ezilme yaralanmaları ve uzuv kopmaları üzere durumlardan mustarip bireylerin durumunun en kritik olduğunu belirtti:
Onları bir saat içinde, o altın saatte çıkarmazsanız, hayatta kalma talihleri sahiden çok düşük.
Chiampas, devamlı ilaç kullanmak zorunda olanların da talihinin süratle düşebileceğini söz etti.
Haiti ve Nepal’deki sarsıntılardan sonra kurtarma takımlarında misyon alan Stanford Üniversitesi acil tıp profesörü Dr Paul Auerbach da, “Yaralanma ne kadar ciddiyse, hayatta kalma bahtı o kadar az” diye konuştu.
Yaş, fizikî ve zihinsel durum kritik önemde
Kaliforniya Üniversitesi, San Francisco’dan acil tıp uzmanı Dr. Christopher Colwell, “Gerçekten mucizevi birtakım kurtarmalar yaptığımız ve insanların müthiş şartlar altında hayatta kaldığı birçok farklı senaryo oluyor” dedi.
Bu şahıslar daha genç beşerler olma eğiliminde yahut molozda bir cep ya da hava ve su üzere gerekli şeylere erişmenin bir yolunu bulacak kadar şanslılar.
Bunun yanı sıra zihinsel durum da hayatta kalma bahtını etkileyebilir. Chiampas, öteki hayatta kalanlarla yahut kurtarma gruplarıyla hiçbir teması olmayan, cesetlerin yanında mahsur kalmış insanların umutlarını yitirebileceğini kaydetti:
Yanınızda yaşayan biri varsa, uğraşa devam etmek için birbirinize yaslanıyorsunuz.
8. Dünya’da En Fazla Kaç Büyüklüğünde Zelzele Meydana Gelebilir?
Büyüklük, zelzelede açığa çıkan enerjiyi ölçmek için kullanılan bir kavram. Sarsıntının yarattığı etkiyi tanımlamak için kullanılan “şiddet” kavramıysa büyüklükten farklı. Ayrıyeten büyüklük, şahısların sarsıntıyı ne kadar güçlü hissettiğini de göstermiyor.
Bilim insanları, bireylerin sarsıntısı hissetme şiddetinin büyüklükten bağımsız olarak merkez üssüne yakınlıkları ve bulundukları tabana nazaran değişeceğini belirtiyor.
Depremin büyüklüğünü ölçmek içinse farklı ölçekler kullanılabiliyor. Örneğin dün (6 Şubat) Kahramanmaraş merkezli ve 10 ili etkileyen yıkıcı sarsıntılardan birincisinin büyüklüğünü Kandilli Rasathanesi 7.4; USGS ise 7.7 olarak açıklamıştı.
Bunun nedeniyse Kandilli Rasathanesi’nin sarsıntının şiddetini birinci başta Richter Ölçeği’ne nazaran açıklaması, ABD’nin ise moment magnitüd (Mw) ölçeğini kullanmasıydı. Akabinde Kandilli Rasathanesi ortaya çıkan karışıklığın düzeltilmesi için zelzelenin büyüklüğünü 7.7 Mw diye güncelledi.
Şimdiye kadar kayda geçen en büyük sarsıntı, 22 Mayıs 1960’ta Şili’nin Valdivia kentinde yaşanan 9.5 büyüklüğündeki sarsıntıydı. 10 dakika boyunca süren sarsıntılar tarihe Büyük Şili Zelzelesi olarak geçti.
Peki, Dünya üstünde 9.5’ten daha büyük bir zelzelenin yaşanması mümkün mü?
Bilim insanlarının buna yanıtı “Evet” olsa da bu türlü bir durumun yaşanma ihtimali oldukça düşük.
9.5’ten daha büyük bir zelzelenin meydana gelmesi için yer kabuğunda devasa bir kesimin kırılması, yani hem çok derin hem de çok uzun bir fayın hareket etmesi gerekli. Live Science’a konuşan jeolog Wendy Bohon, Dünya’da bunun yaşanabileceği yerlerin pek olmadığını söyledi.
Bir spagetti telini kırmak 5 büyüklüğünde zelzeleye eşdeğerse, 6 büyüklüğündeki sarsıntının gücünü açığa çıkarmak için 32 spagetti teli kırmak gerekir. Bu spagetti ölçeğinde 7 büyüklüğündeki bir sarsıntı için 1024, 8 büyüklüğündeki sarsıntı içinse 32 bin 768 telin kopması lazım.
Bu örnekte de görüldüğü üzere 7 ve 8 büyüklüğündeki sarsıntılar ortasındaki ortaya çıkan güç farkı, 5 ve 6 büyüklüğündeki sarsıntıların ortasındaki farktan çok daha fazla. Bu nedenle, 5.5 olan bir sarsıntısı 5.6 diye açıklamakla 7.4 büyüklüğündeki sarsıntısı 7.7 diye duyurmak ortasında devasa bir fark var.
9- Ohal Kararı Seçimlerin Ötelenmesi Ve Yapılmaması Durumunu Ortaya Çıkarır Mı?
Hukukçulara nazaran Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın OHAL kararı alma yetkisi var. Bu bahiste anayasal ve yasal kapsam çok net. En az bunun kadar net olan bir öbür konu ise seçimlerin savaş dışında öteleme yahut yapılmama durumunun bulunmaması.
Eski Anayasa Mahkemesi Lideri Yekta Güngör Özden:
Yok, bu türlü bir şey olamaz. Seçimin yapılıp ya da yapılmaması buna bağlı değil. Her vakit bir münasebet bulunarak OHAL ilan edilebilir lakin seçimlerin ertelenmesi yahut yapılmaması durumu olamaz. Seçimlerin ne vakit yapılacağının resmi olarak belirtilmesi için hala vakit var. Hukuksal olarak seçimlerin yapılmaması noktasında bir açık nokta yoktur.
Eski Yükseköğretim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu:
Türkiye’de savaş, atak durumu yok. Bir doğal afetten kaynaklı harikulâde hal ilan edilebilir. OHAL’in ilanına da en çok gereksinim duyulan dün, bugün ve yarın. Enkaz altında olanları kurtarmak en acil durum. Bu durumda ilan edilmeyen inanılmaz hal daha sonra ilan edilse ne olur bilemiyorum. Bir kere daha söz edeyim. OHAL anayasamıza nazaran seçimleri erteleme sebebi değil.
HP Konya Milletvekili ve Anayasa Karma Kurulu Üyesi hukukçu Atilla Kart:
Yok ötelemez, öteleyemez. OHAL ilan edilse de seçim yine yapılır. Üstelik mühleti içinde yapılacaktır, yapılmalıdır. Fevkalâde hal kuralları içinde yapılacaktır. OHAL içinde ise birtakım kısıtlamalar olacaktır. Bunu, bu hükümet maalesef 2018’de yaptı. Harika hal de ilan edilse bu seçimlerin ertelenmesi için bir münasebet değildir. Seçimler, Haziran 2023’ten sonraya bırakılamaz.