İngiltere’de Boris Johnson’ın yerini alacak adaylardan anketlere nazaran önde olan Liz Truss, ülkeyi içinde bulunduğu sıkıntı ekonomik şartlardan kurtarmayı hedefliyor. Fakat ekonomistler, Truss’ın iktisat planını epey riskli buluyor.
CNN Business’tan Anna Cooban’ın tahliline nazaran, anketler, İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss’un, Başbakanlık için, eski maliye bakanı Rishi Sunak’ın epey önünde olduğunu gösteriyor. Truss seçilirse korkutucu bir dizi meseleyle karşı karşıya kalacak. Milyonlarca İngiliz, geçim kederiyle boğuşuyor ve bir kurtarıcı arıyor.
RESESYON KAÇINILMAZ DEĞİL
İngiltere Merkez Bankası faiz oranlarını 50 baz puan artırdı ve son 27 yılın en büyük artışı olan yüzde 1,75’e yükseltti. İngiltere Merkez Bankası ayrıyeten Birleşik Krallık iktisadının yıl sonuna kadar resesyona girmesini beklediğini belirtti. Fakat birebir gün bir tartışmadan resesyonun kaçınılmaz olmadığını söyleyen Truss, optimist bakış açısıyla dikkatleri üzerine çekti. Truss, “Sonucu değiştirebilir ve iktisadın büyümesini daha mümkün hale getirebiliriz” diyor.
Peki Truss’ın bulduğu deva ne? İngiltere Mali Araştırmalar Enstitüsü’nün varsayımlarına nazaran Truss’ın bulduğu deva, 30 milyar sterlini aşan bir dizi şahsî gelir ve işletme vergisi kesintisi.
ENFLASYONU DÜŞÜRMEYECEK, BİLAKİS ARTIRACAK
Truss, Nisan ayında uygulamaya konulan gelir vergisi artışını bilakis çevirme kelamı veriyor ve pandemi yardımının maliyetlerinin ödenmesine yardımcı olmak için tasarlanan ve önümüzdeki yıl işletmeler üzerinde uygulanacak olan planlı vergi artışını yüzde 19’dan yüzde 25’e çıkarmayı vaat ediyor.
Truss, büyümeyi teşvik etmek, işletmeleri yatırım yapmaya yöneltmek ve nihayetinde İngiltere Merkez Bankası’nın bu yıl yüzde 13’ün üzerine çıkmasını beklediği enflasyonu düşürmeye yardımcı olmak için bu kesintilere güveniyor.
Truss’ın planını övenler olduğu üzere, bu planın tam aksisi bir tesir yaratacağını argüman edenler de bulunuyor. London School of Economics Profesörü John Van Reenen, “Truss yanılıyor. Vergi tedbirleri enflasyonu düşürmeyecek, bilakis artıracak” diyor.
İngiltere’de halk son aylarda hayat maliyetinin artmasıyla birlikte, market alışverişi harcamalarını azaltıyor ve cümbüş tabanlı platform aboneliklerinden vazgeçiyor.
PETROL ŞİRKETLERİNE EK VERGİ RAFA KALKIYOR
Vergi indirimleri, insanların cebine daha fazla para koyarak mal ve hizmetlere olan talebi artırıyor. Van Reenen, ‘son derece sıkı’ bir iş gücü piyasası bağlamında, daha fazla talebi körüklemenin enflasyonu kötüleştireceğini söylüyor. Kaldı ki, tüketici fiyatlarındaki rastgele bir artış, hane halkları üzerinde daha fazla acıya neden olabilir ve İngiltere Merkez Bankası’nı faiz oranlarını tekrar artırmaya teşvik edebilir.
İngiltere’de alışveriş yapanlar, son aylarda ömür maliyetinin artmasıyla birlikte, market alışverişi harcamalarını azaltıyor ve cümbüş tabanlı platform aboneliklerinden vazgeçiyor.
Ancak Truss, Birleşik Krallık’taki yatırımları caydıracağını savunarak, tüketicilere daha fazla yardım sağlamak için petrol ve gaz şirketlerinin tampon karları üzerindeki 5 milyar sterlinlik beklenmedik vergiyi artırmaya karşı olduğunu yineliyor. Truss, “Kar sağlayan rastgele bir dala sürpriz bir vergi koyma konusunda bir alışkanlığımız varsa, bu ülkemiz için büyük bir sorundur” diyor.
Truss, büyük harcama kesintileri yerine, kamu kesimindeki israfı ve verimsizliği azaltarak tasarruf sağlama kelamı veriyor.
BORÇLANMA
Ekonomistler, Truss’un planlarında yer alan ve askeri harcamaları artırma vaadini içeren öteki mahzurlara de işaret ediyor ve bunun artan hükümet borcu manasına geleceğini söylüyor. IFS Kıdemli Ekonomisti Stuart Adam ise, “Vergi indirimlerinden büyüme üzerinde elde edeceğiniz tesir, varsayım edildiği kadar yüksek değil” diyor.
Truss, daha evvel ülkenin Hazine departmanında kamu harcamalarını yönetme sorumluluğu olan üst seviye bir bakan olarak vazife yapıyordu. Artık ise Truss, büyük harcama kesintileri yerine, kamu dalındaki israfı ve verimsizliği azaltarak tasarruf sağlama kelamı veriyor.
AMAÇ BÜYÜMEK
İngiltere Merkez Bankası’nın iktisadın dördüncü çeyrekte aksine döneceğine dair kendi öngörüsü göz önüne alındığında, Truss’un Birleşik Krallık iktisadını büyütme planları epey argümanlı kalıyor. Van Reenen, vergi indirimlerinin getirdiği ‘geçici rahatlama’nın talep eksikliğinden çok arz şoklarından kaynaklanan ekonomik yavaşlamayı önlemeye pek yardımcı olmayacağını yineliyor. Van Reenen ve birçok ekonomist, Truss’un yalnızca vergi indirimleri yoluyla talebi canlandırmak ve resesyondan çıkmak planının mükemmel olmadığının altını çiziyor. Uzmanlar, yüksek enflasyondan kaynaklanan daha fazla Faiz artırımın da talebi her halükarda azaltacağını kelamlarına ekliyor.
Van Reenen’a nazaran büyümeyi artırmak için vergi indirimlerine odaklanmak yersiz. Reenen, “On yılı aşkın müddettir devam eden sakin üretkenlik ve gerçek fiyat artışı da dahil olmak üzere iktisattaki daha derin sıkıntılar yeni başbakanın önceliği olmalıdır” diyor.
Truss, İngiltere iktisadını evvel toparlayıp sonra büyütmek için kısa yollar deniyor üzere göüküyor. Uzmanlar ise bu yolların aykırı tepme riskine vurgu yapıyor. Kimin haklı çıkacağını vakit gösterecek.