2012 yılının Eylül ayında, Türkiye’deki kimi TV kanallarının ana haber bültenlerinde yeni kurulan bir şirketle ilgili arka arda haberler yayımlandı.
Bahsedilen, alışılageldik çeşitten bir ticari şirket değildi.
Ülkede birinci sefer, askeri alanda faaliyet gösterecek bir özel şirketin kuruluşu duyuruluyordu.
Şirketin kurucusu emekli Tuğgeneral Adnan Tanrıverdi’ydi ve şirketin ismi SADAT’tı.
Tanrıverdi, röportajlarında Ulusal Savunma Bakanlığı’ndan onay beklediklerini ve sonrasında Müslüman ülkelere hizmet vermeye başlayacaklarını belirtiyordu.
Şirket kısa müddet sonra faaliyetlerine başladı.
Ancak SADAT yıllar boyunca, bitmek bilmez biçimde çok çeşitli argüman ve tenkide mevzu olacaktı.
Peki SADAT tam olarak nasıl bir şirket? Neden bu kadar çok tartışılıyor?
Getty Images Afganistan’daki özel askeri şirket mensupları
Özel askeri şirketler: 1990’larla büyüyen ‘pazar’
SADAT’ı incelemek için evvel özel askeri şirketler kavramını anlamakta ve dünyadaki örnekleri ele almakta yarar var.
Konunun uzmanlarına nazaran her ne kadar özel askeri şirketlerin bir çeşidi olan paralı askerliğin geçmişi Roma İmparatorluğu devrindeki lejyonelere kadar uzansa da ‘özel asker şirket,’ çağdaş periyoda ilişkin bir kavram.
Özellikle de 1990’larda bu şirketlerin süratli bir formda büyüdüğü görülüyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden Prof. Dr. Filiz Zabcı bu periyottaki büyümeyi, Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında Batı ülkelerindeki milyonlarca askerin emekli olması, neo-liberal siyasetlerle güvenlik alanının özelleştirilmeye başlanması ve savaş teknolojisinin değişimi üzere nedenlere bağlıyor.
Bu şirketlerin devletin güçsüzleştiği, çatışmaların olduğu alanlarda görünür hale geldiğini, Yugoslavya iç savaşının bunun birinci örneklerinden olduğunu söylüyor.
Özel askeri şirketler; eğitim, istihbarat, danışmanlık, lojistik dayanak, operasyonel takviye ve çatışma sonrası dayanak üzere değişik hizmetler sağlıyor.
Sözleşme yoluyla çalışıyorlar.
MPRI, Dyncorp, Wagner, ismini Academi olarak değiştiren Blackwater, Sandline, Vinnel Corporation; dünyanın önde gelen askeri şirketleri ortasında yer alıyor.
Rus Wagner ise Libya ve Ukrayna’daki rolü nedeniyle son periyotta gündemde.
Prof. Dr. Zabcı, bilhassa Irak savaşı sonrası bu şirketlerin büyük bir tartışma konusu olduğunu belirtiyor ve bu mevzuda Blackwater şirketinin Irak’taki insan hakları ihlalleriyle ilgili tartışmaların altını çiziyor.
Zabcı’ya nazaran bu şirketlerle ilgili en büyük sıkıntılardan biri, bunlarla ilgili milletlerarası hukuk düzenlemelerinin yetersiz olması.
Zabcı, güvenlik alanındaki neo-liberal siyasetlerle son on yıllarda özel güvenlik şirketlerinin de büyüdüğünü, örneğin Türkiye’de de özel güvenlik şirketi çalışanı sayısının polis sayısını geçtiğini aktarıyor.
Peki SADAT bu bağlamda nasıl bir şirket?
Zabcı, SADAT’ın bir özel askeri şirket ya da özel güvenlik şirketi olarak tanımlanabileceğini; bu iki şirket çeşidi ortasındaki farkın hâlâ tartışma konusu olduğunu söylüyor.
SADAT ise sitesinde kendini, “Uluslararası savunma alanında danışmanlık ve askeri eğitim veren birinci ve tek Türk Özel Askeri Şirketidir” diye tanımlıyor.
Adnan Tanrıverdi de Bosna savaşındaki bir ziyareti sırasında Batılı özel askeri şirketlerin faaliyetlerini öğrenmesi sonrası başında bir şirket fikrinin canlandığını anlatmıştı.
Ancak başından beri SADAT’ın ticari olduğu kadar siyasi bir istikameti de bulunuyor.
BBC 28 Şubat devrinde irticai faaliyet gerekçesiyle ordudan atılan ya da emekli olmak zorunda kalan subaylar 2000 yılında ASDER’i kurdu.
28 Şubat, ASDER ve ASSAM
Bunu anlamak için 28 Şubat devrine uzanmak gerekiyor.
Bu süreçte irticai faaliyet gerekçesiyle ordudan atılan ya da emekli olmak zorunda kalan subaylar 2000 yılında, kısa ismi ASDER olan Adaleti Savunanlar Derneği’ni kurdu.
ASDER ise bir fikir kuruluşunu, kısa ismi ASSAM olan Adaleti Savunanlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Derneği’ni doğurdu.
Tarif edilen gaye, İslam ülkeleriyle ilgili fikri çalışmalar yapmaktı.
ASSAM’ın İslam Birliği kongrelerine vakit içinde birçok kıymetli isim katıldı.
Örneğin 2019’daki kongrenin açılış konuşmasını Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş yapmış, devrin Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Nureddin Nebati de bir konuşma yapmıştı.
ASSAM’ın ASRİKA taslağı
ASSAM, 2017’de İslam Ülkeleri Birliği Deklarasyonu’nu kamuoyuna duyurdu.
Basın açıklamasının son cümlesi şöyleydi:
“İslam ülkeleri birliği oluşmasını engelleyecek tavır ve teşebbüslerin olması halinde askeri güç kullanarak birlik kararlarının kullanılması yetkisinin, İslam ülkeleri birliği parlamentosunda olmasını kabul eder ve mecburî buluruz.”
ASSAM’ın bu birlik projesine dair bir Anayasa taslağı da bulunuyor.
Taslakta, devletin ismi ASRİKA İslam Devletler Birliği olarak tanımlanıyor.
Yasama ve yargı yetkisi, İslam hukuku yani şeriat kararlarına dayandırılıyor.
ASSAM’dan SADAT’a
ASDER’den nasıl ASSAM doğduysa ASSAM’dan da SADAT doğdu.
SADAT, ASSAM’ın fikri temelleri üzerine, ASSAM’la tıpkı logoyu kullanarak 28 Şubat 2012’de kuruldu.
Bu; Arap Baharı’nın Kuzey Afrika ve Orta Doğu’da tesirlerinin sürdüğü, Libya’ya askeri müdahalenin yapıldığı ve Suriye’de iç savaşının derinleştiği bir periyottu.
Adnan Tanrıverdi, NTV’de yayımlanan röportajında Müslüman devletlere hizmet vermek istediklerini belirttikten sonra ekliyordu:
“Suriye’den kimin talebine karşılık vermek isteriz? Legal kabul ettiğimiz muhalefetin. Silah ve gerecin temini konusunda bizden talepler var.”
SADAT ile ilgili tez ve tenkitler de kurulur kurulmaz başladı.
İlk tezler da Suriyeli irtibatlıydı.
Aydınlık gazetesi, bu çeşit savları birinci gündeme taşıyan yayınlardandı.
Sonradan Vatan Partisi ismini alacak olan Personel Partisi’ne yakın olan gazete, SADAT’la ilgili birinci haberini şu başlıkla duyuruyordu: “İstanbul’un göbeğinde ‘yasal kontrgerilla merkezi: SADAT”
Haberinde spotunda ise “TSK’dan atılan irticacı askerler Suriyeli çeteleri eğitiyor, silahlandırıyor” sözleri vardı.
15 Temmuz ve Tanrıverdi’nin yeni görevi
15 Temmuz darbe teşebbüsünden kısa bir müddet sonra SADAT’taki misyonundan ayrılan Adnan Tanrıverdi, Cumhurbaşkanlığı başdanışmanlığı vazifesine getirildi.
Bu gelişmeyle SADAT’la ilgili tartışmalar farklı bir boyut kazandı.
Ocak 2018’de Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında yapılan bir güvenlik toplantısında Tanrıverdi, MİT Lideri Hakan Fidan’ın yanında oturuyordu.
Bu periyotta, SADAT ile iktidar ortasındaki alakanın ne olduğuna dair tartışmalar da ağırlaştı.
Tanrıverdi, “Mehdi” konusundaki bir açıklamasının yarattığı tartışmalar akabinde 2020’de bu misyondan ayrıldı.
Ancak SADAT’la ilgili tartışmalar hiç bitmedi.
Bu tartışmaları konuşmak üzere SADAT’ın İstanbul, Beylikdüzü’ndeki genel merkezine gittik.
Burada SADAT İdare Heyeti Lideri, ASSAM İdare Şurası üyesi ve ASDER üyesi Melih Tanrıverdi ile görüştük.
Burası tıpkı vakitte ASSAM’ın da genel merkezi.
Girişte SADAT dışında ASSAM ve Yunus Milletlerarası Tabiat Sporları Kulübü’nün tabelaları bulunuyor.
Askeri kamp iddiaları
İddia ve tenkitlerin önde gelenlerine bakalım.
SADAT’ın Türkiye’de askeri kampları bulunduğu ve kendine ilişkin silahlı takımları olduğu, değerli tezler ortasında.
İYİ Parti önderi Meral Akşener de 2018 yılında bu tip bir savda bulunmuş, 2018 seçimleri öncesinde emniyetli kaynağın kendisine Konya ve Tokat’ta SADAT’a ilişkin olduğu söylenen kamp fotoğraflarını gösterdiğini açıklamıştı.
Bunun üzerine başlatılan soruşturmada rastgele bir kanıta ulaşılamadığı belirtildi ve takipsizlik kararı verildi.
Tanrıverdi hem Türkiye’de hem dünyada kamplarının ve silahlı gruplarının olmadığını savunuyor:
“Türkiye’de mutlaka rastgele bir eğitim vermedik şimdiye kadar. Dünyanın hiçbir yerinde kendimize ilişkin yahut kiraladığımız yahut bize tahsis edilmiş bir eğitim merkezi hiç olmadı. Bir ülkeye hizmet veriyorsak o ülkenin askeri kışlalarında yahut eğitim merkezlerinde veriyoruz bu eğitimleri.”
Akşener ilerleyen yıllarda fotoğraflarla ilgili telaffuzunu sürdürecek ve o devirle ilgiliyse “Bir deşifreydi yaptığım. Bir mühlet bu mevzu kapandı. Türkiye için endişe ögesi olmadı” diyecekti.
AKP ile ilgisi ne?
SADAT’ın Adalet ve Kalkınma Partisi ile saklı ve özel bir bağı olduğu argümanı da sık sık gündeme getiriliyor.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan, geçtiğimiz günlerde, CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun SADAT’la ilgili argümanlarına cevaben şunları söyledi:
“SADAT’ın yöneticileri, kendileriyle yakından, uzaktan hiçbir alakam olmadığı halde bunu adeta bizim şu anda kullandığımız darbeci kuruluş olduğunu söyleyecek kadar bu lider terbiyesizleşiyor.”
Melih Tanrıverdi, direkt da dolaylı olarak da AKP ile bir bağlantılarının olmadığını savunuyor.
Tanrıverdi AKP ile SADAT’ın vizyonlarının uyuşup uyuşmadığıyla ilgili “Uyuştuğu görülen yerler olabilir fakat birlikte bir çalışma içinde yürütülen çalışmalar değil bunlar” diyor.
Ancak ASSAM Lider Yardımcısı, emekli Albay Ersan Akgün’ün AKİT TV’deki bir programında söylediği şu kelamlar dikkat çekiyor:
“Biz Recep Tayyip Erdoğan’ın şahsından ötürü onun peşinden gitmiyoruz. Bu ülkeye koymuş olduğu icraat ve uygulamalarıyla, Türkiye’yi getirmiş olduğu şahlanış seviyesini, Afrika’nın umut ışığını, o ağlayan, suya hasret olan Afrikalı o çocukların, kaburgaları sayılan genç kardeşlerimizin hepsinin umutları, ışıkları Recep Tayyip Erdoğan olduğu için biz bu ülkenin sevdalısı olarak ona dayanak vermek istiyoruz.
“İstanbul belediye seçimlerinde yapmış olduğumuz yanılgıyı, ders vereceğiz diye kendimizi atmış olduğumuz bu ateşi lütfen önümüzdeki seçimlerde merkezi iradeye göstermeyelim.”
SADAT laikliğe karşı çabayı mi savunuyor?
Laiklik konusu ve İslam Devletleri Birliği projesi de Sadat’la ilgili kıymetli tartışmalar ortasında.
Tanrıverdi, “Siz laikliğe karşı mısınız?” sorusuna “Laikliğe karşı değiliz” cevabını verdikten sonra ekliyor:
“Biz zati laik bir ülkede yaşıyoruz. Lakin laikliğin 28 Şubat devrinde uygulanma biçimine karşıyız doğal ki. O yanlış bir uygulamaydı ancak günümüzdeki laiklik uygulamasıyla ilgili bir problemimiz yok.”
ASRİKA İslam Devletler Birliği projesini hatırlattığımızda Tanrıverdi şunları söylüyor:
“ASSAM kongrelerinde, İslam ülkelerinden akademisyenleri davet ediyoruz. Akademisyenler, bu kongrelerde yayımladıkları bildirilerde, İslam ülkeleri birliğinin laik olması değil de İslam hukukuna nazaran yönetilmesi gerektiğine kaniler, münasebetiyle bunlar da dokümanlarımıza bu formda yansıyor.”
Konuşma şöyle ilerliyor.
“Ama siz o görüşte değil misiniz?”
“Ben de o görüşteyim. İslam hukukunun laikliğe ziyan getiren bir tarafı yok.”
“Çelişki görmüyorsunuz?”
“Çelişki görmüyorum. Bugünkü uygulama, Türkiye’deki bugünkü laiklik uygulamasının İslam hukukuyla çelişen bir tarafı yok.”
‘Gayrınizami harp ve paramiliter grup’ tartışması
SADAT’ın eğitimleri ortasında gayrı nizami harp eğitimi de bulunuyor.
Sitede bu eğitim paketindeki bahisler ortasında gerilla harekâtı, ruhsal harp harekatı, istihbarat üzere başlıklar bulunuyor.
Kurs sonunda kazandırılacak kabiliyetler listesinde ise sabotaj, baskın, pusu, tahrip, suikast, kurtarma ve kaçırma ile tedhiş bulunuyor.
CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu da geçtiğimiz günlerde SADAT’ın genel merkezi önünde yaptığı açıklamada bu eğitime değindi, SADAT’ın “terörist” yetiştiren paramiliter bir militer bir yapı olduğunu öne sürdü ve seçim güvenliğini tehdit eden bir şey olursa SADAT’ın bundan sorumlu olacağını belirtti.
Tanrıverdi öncelikle gayrı nizami harp eğitimi paketine bugüne kadar hiç talep gelmediğini, vermediklerini savunuyor.
Bu eğitimin işgal edilen ülkeler için değerli olduğunu belirtip bugün Ukrayna’da bu cins bir savaşın verildiğini örnek olarak gösteriyor.
Ancak gayrı nizami harp tarihine baktığımızda, bu metotların bilhassa de Soğuk Savaş devrinde insan hakları, hukuk, devleti ve demokrasiye karşı kullanıldığı biliniyor.
Bunu hatırlattığımızda Tanrıverdi, “Tabii bir ülkenin bu türlü bir yanlışa düşmesi son derece vahim. Her ülke yapmak zorundadır lakin bir ülke hakkında o denli bir kaygıyı taşıyorsak, bu adamlar hukuksuz işler yapacak telaşını taşıyorsak, o ülkeyle zati hiç çalışmıyoruz” diyor.
Kılıçdaroğlu’nun seçim güvenliği konusundaki tezleriyle ilgiliyse Tanıverdi şunları söylüyor:
“Bizim Türk iç siyasetine yönelik rastgele bir çalışmamız yok. Türkiye’de rastgele bir güvenlik sorunu oluşturacak bir çalışmamız olmadı, olmayacak. Bunu argüman edenlerden savcılığa hata duyurunda bulunmasını talep ediyorum.
“Bütün fikirlerimizi tüm şeffaflığıyla hem dokümanlarımıza hem de internet sitemize yansıtıyoruz. Şayet zımnî kapaklı bir şeyler çeviriyor olsak bunları hiç yazmam. Yaparım, kimsenin de haberi olmaz, ruhu duymaz. ’70’lerde şunlar oldu failleri bulunamadı’ dediniz, ben de o denli yaparım. Kim yaptı bilmiyorum ancak bir şey yapılacaksa şayet o denli yapılır, bizimki üzere yapılmaz.”
SADAT yetkilileri, organize hata örgütü başkanı Sedat Peker’in SADAT’ın Suriye’deki silahlı kümelere silah yolladığı tezlerini da reddediyor.
- Sedat Peker’in tezlerine SADAT’ın cevabı ne oldu, Bayırbucak Türkmenleri ne diyor?
- SADAT Lideri Melih Tanrıverdi: Sedat Peker randevu talep etti, vermedik
15 Temmuz iddiaları
SADAT üyelerinin 15 Temmuz darbe teşebbüsünün bastırılmasında silahlı bir halde rol oynadığı da öne sürülüyor.
SADAT yetkilileri bu tezleri da reddediyor.
Ancak SADAT’ın kardeş kuruluşu ASDER’in Genel Başkanvekili Emekli Albay Mustafa Hacımustafaoğulları’nın ilerleyen yıllarda bir TV röportajında söylediği şu kelamlar ise farklı yorumlara neden oluyor:
“ASDER darbe tedbire planını biz o gece yürürlüğe soktuk. Bunu da ilan ediyoruz. Şayet bu türlü bir şeye tenezzül ederlerse, tedbire değil, bir dahaki uyguladığımız plan, ASDER’in darbe tedbire ve taarruz planı olacak. Hâlâ o aymazlığa devam ederlerse sonlarının çok daha makûs olacağını buradan ilan ediyorum.”
SADAT’ın memleketler arası çalışmaları
Sorumuz üzerine çatışma bölgelerine gitmediklerini; Suriye, Libya, Yemen, Somali üzere ülkelerde şu anda var olmadıklarını savunuyor.
Her bir projede; Dışişleri Bakanlığı ve Ulusal Savunma Bakanlığı’ndan onay aldıklarını söylüyor.
“Şu ana kadar onaylanmayan hiçbir projeniz oldu mu?” sorusuna “Onaylanmadığı oluyor haliyle” diye karşılık veriyor.
SADAT tek şirket değil
Her ne kadar SADAT, tartışmaların odağında olsa da Türkiye’de askeri alandaki tek şirket SADAT değil.
Örneğin merkezi Ankara’da bulunan Akademi Sancak da bu şirketler ortasında.
Şirket internet sitesinde kendisini, “savunma danışmanlık ve eğitim kurumu” olarak tanımlıyor.
Şirketin eğitim paketleri ortasındaki Özel Harekât Eğitimi paketinde gayrı nizami harp eğitimi de bulunuyor.
Şirketin sitesinde eğitim verilen ülkelerle ilgili bilgiler de paylaşılmış. Örneğin Türkmenistan’da helikopter pilotlarına eğitim verilmiş.
Şirketin; Suudi Arabistan, Irak, Güney Afrika, Katar’ın da ortalarında bulunduğu birçok ülkede üst seviyede görüşmelerde bulunduğu yazıyor.
Ayrıca sitede şirketin NATO’nun 2014’teki NATO Loyal Lance tatbikatına katıldığı, İstanbul Teknik Üniversitesi ile ortasında işbirliği mutabakatına vardığı üzere bilgiler de yer alıyor.
Türkiye’deki türel düzenlemeler nasıl?
SADAT ve gibisi şirketlerin Türkiye’de nasıl tanımlanması gerektiği ve ne çeşit bir türel mevzuata tabi oldukları kamuoyunda tartışma konusu.
BBC Türkçe’ye konuşan milletlerarası güvenlik ve stratejiler uzmanı Yunus Beyhan, Türkiye’de Batı’daki manasıyla kapsamlı, büyük özel askeri şirketlerin şimdi bulunmadığını belirtiyor.
Beyhan, Türkiye’de özel askeri şirketlerle ilgili yasal düzenleme olmadığını da aktarıyor:
“Türkiye’de özel askeri şirketleri düzenleyen, denetleyen, lisans veren bir kanunumuz yok. Yalnızca TCK’nın 306. Maddesi’nde yabancı devlet aleyhine asker toplama hatası üzerinden paralı askerlere atfen bir kanunumuz var, bu da büsbütün paralı askerliği yasaklamış durumda.”
Beyhan, bu belirsizliğin giderilmesi gerektiği görüşünde:
“Ufak bir ticarette dahi regülasyona, düzenlemelere gereksinimimiz varken özel askeri şirketlerle ilgili regülasyonlara katiyen muhtaçlığımız olacak. Bu regülasyonların yapılması çerçeveyi bilmenizi ve ona nazaran hareket etmenizi sağlar. Amerika, İngiltere, Almanya, Güney Afrika dörtlemesindeki regülasyonların varlığı önemli sorunlar yaşandıktan sonra başlamıştı.”
SADAT, özel pozisyonu nedeniyle son yıllarda tartışmalarda öne çıkmış bir şirket.
SADAT’ın da ötesinde askeri alanda faaliyet gösteren özel şirketler konusu, Türkiye’de önümüzdeki devirde hayli tartışılacak üzere duruyor.